Rywalizacja
Rywalizacja – aspekt psychologiczny.
Teoria współpracy i rywalizacji została stworzona przez Mortona Deutscha, a następnie rozszerzona przez Davida Johnosona. Według niego rywalizacja jest strukturą celów, w której ludzie osiągają swoje korzyści tylko wtedy, gdy nie zrealizują ich inni (Johnson, 1983). Podstawą tego stylu jest założenie wygranej za wszelką cenę przy równoczesnym ignorowaniu potrzeb drugiej strony. Mimo tego widziana jest ona często jako motor wszelkiego rozwoju i postępu – tak ekonomicznego, jak i psychologicznego.
W dzisiejszych czasach rywalizacja jest tak powszechna w naszym życiu, że niektórzy teoretycy sugerują nawet, iż jest ona naturalną tendencją i dążeniem człowieka. Jednak nigdzie nie znajdziemy podstaw do twierdzenia, że ludzie wolą ze sobą rywalizować niż współpracować (Doliński, 1998).
Aby potwierdzić wpływ środowiska na chęć rywalizacji z innymi włoski badać C. A. de Moja sprawdził nasycenie zachowań o charakterze rywalizacyjnym i kooperacyjnym w różnych okresach życia człowieka. Wyniki pokazały, że dzieci i młodzież przejawiają zdecydowanie więcej zachowań o charakterze kooperacyjnym niż rywalizacyjnym. Nasycenie aktywności zachowaniami rywalizacyjnymi rośnie wraz z wiekiem. Jest to spowodowane naciskiem osób dorosłych, zachęcających dzieci i młodzież do konkurowania z rówieśnikami. Mimo tego, że nasza osobowość wpływa na nasze postępowanie, wyniki badań potwierdzają tezę, nabytych chęci rywalizacyjnych zaprzeczając jednocześnie dominującym wpływom genetycznym.
Inne badania pokazują, że chęć rywalizacji jest potęgowana przez fakt przynależności do grupy, nawet jeśli może ona przynieść szkody wszystkim zainteresowanym. Zdaniem Insko dzieje się tak dlatego, że ludzie powszechnie uważają , iż w zbiorowości ujawniają się najgorsze strony ludzkiej natury. Oczekujemy więc, że członkowie drugiej grupy będą zachowywać się agresywnie, co nakręca obustronną spiralę rywalizacji. Pokazuje to istnienie silnego związku między skłonnością do rywalizacji a brakiem zaufania do drugiej strony (Cialdini, 2006).
Teorie psychologiczne pokazują, że istnieją, zarówno pozytywne jak i negatywne strony rywalizacji. W czasie trwania konfliktu ujawnia się bardzo wiele specyficznych zachowań. Występuje osłabiona komunikacja, ponieważ chęć zyskania przewagi doprowadza do wprowadzania drugiej strony w błąd, wykorzystywania fałszywych obietnic oraz taktyki pochlebstw i dezinformacji. Są to jednak działania ograniczone, ponieważ w miarę upływu czasu strony zdają sobie sprawę, że nie mogą wierzyć w uczciwość przekazów. Jednoczesne utrudnianie oraz brak życzliwości prowadzi do wzajemnych postaw negatywnych. Strony procesu są niezdolne do podziału pracy – powielają więc wzajemnie swoje wysiłki. Jednocześnie czują potrzebę nieustannego sprawdzania, co robi druga strona. Ciągłe doświadczanie niezgody i krytyczne odrzucanie pomysłów zmniejsza ufność do siebie i innych. Strony konfliktu dążą do zwiększenia własnej siły i zmniejszenia siły innych. Jakikolwiek wzrost siły drugiej strony jest spostrzegany jako zagrożenie własnej osoby. Proces rywalizacji jest również podsycany przez pogląd, że rozwiązanie konfliktu może zostać narzucone, co z kolei prowadzi do zastosowania taktyki wymuszeń psychologicznych oraz fizycznej przemocy. Eskalacja konfliktu podnosi jego znaczenie motywacyjne dla uczestników i może sprawić, że ograniczona porażka będzie mniej akceptowalna i bardziej poniżająca niż wspólna katastrofa.
Rywalizacja czyli chęć bycia lepszym od partnera za wszelką cenę, zabija racjonalność działania. Zaślepia człowieka, który nie potrafi wyobrazić sobie i przewidzieć oczywistych, negatywnych konsekwencji swoich działań. Koncentracja na chęci wygrania i pokonania rywala, a nie na samej aktywności sprawia, że rywalizacja uznawana jest za jeden z najistotniejszych czynników obniżających motywację wewnętrzną. Osoby rywalizujące ze sobą przeżywają zwykle uczucie silnego lęku. Wynika on zarówno z obawy, że się przegra i nie osiągnie zamierzonego celu, jak i z niepokoju przed społecznymi konsekwencjami porażki. Rywalizujący człowiek może obawiać się o swój publiczny image oraz lękać się negatywnych emocji wstydu, upokorzenia i niemożności uwolnienia się od myśli na temat niewykorzystanej szansy, zwątpienia we własne możliwości lub zawiedzenia zaufania innych osób. Bez wątpienia częsta rywalizacja wywołuje zaburzenia zdrowotne, głównie pracy serca ale również zaburzenia zdrowia psychicznego, takie jak wrogość interpersonalna, depresja czy zaburzenia neurotyczne.
Koncentracja na chęci okazania się lepszym od innych powoduje, że zmniejsza się ilość wolnych zasobów poznawczych, które podmiot mógłby wykorzystać do osiągnięcia celów - prowadzi to do zmniejszenia kreatywności, oryginalności myślenia oraz utrudnia uczenie się. Jednocześnie osoby zachowujące się rywalizacyjnie są spostrzegane przez innych jako mniej atrakcyjne interpersonalnie. Zależność ta dotyczy zarówno kobiet jaki i mężczyzn (Doliński, 1998).
Rywalizacja ma również swoją jasną stronę. Bez niej nie mielibyśmy wielu osiągnięć w nauce, kulturze czy sporcie. Abra zauważył, że rozwój następuje zwykle na drodze ścierania się niezgodnych i rywalizujących ze sobą poglądów i ich uzasadnień. Niewątpliwie rywalizacja zabija również nudę, wnosi ożywienie, podniecenie i radość. Konkurencja tworzy środowisko, w którym ludzie mogą realizować swoją potrzebę osiągnięć. W czasie rywalizacji zwiększa się również atrakcyjność sukcesu (Tyszka, 1998).
Wiedząc, że rywalizacja jest nieodłącznym elementem naszego życia powinniśmy pamiętać, że to właśnie ona jest najważniejszym czynnikiem rodzącym rywalizację u innych. Nie jesteśmy jednak w stanie całkowicie wyprzeć jej na rzecz współpracy, dlatego też powinniśmy wybierać strategie, dopasowane do sytuacji. Rozsądna analiza zysków i strat pozwoli nam zmniejszyć powszechność występowania niepożądanych skutków konkurowania z innymi na każdej płaszczyźnie naszego życia.
Autor: Agnieszka Skruczaj
- Cialdini, R. (2006). Psychologia społeczna. Rozwiązane tajemnice. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne;
- Coleman, P. (2005). Rozwiązywanie konfliktów. Teoria i praktyka. Kraków: Uniwersytet Jagielloński;
- Doliński, D. (1998). Ciemna strona rywalizacji. Przegląd psychologiczny 41 (181-200)
- Tyszka, T. (1998). Jasne strony rywalizacji. Przegląd psychologiczny 41 (201-212)
